Koncepcja dziecka w pedagogice

Koncepcja dziecka w pedagogice Marii Montessori

"To dzieci mnie wszystkiego nauczyły" - tak mówiła o swojej pracy sama Maria Montessori.

Wiele pedagogicznych koncepcji to produkty wyłącznie teoretyczne, zasadzające się na rozważaniach ludzi dorosłych o dzieciach. Pedagogika Marii Montessori konsekwentnie opiera się na tym, co dziecko przekazuje nam na różne sposoby.

Maria Montessori (1870-1952) - z pochodzenia Włoszka, wszechstronnie wykształcona, interesowała się naukami matematycznymi, przyrodniczym i antropologią. Jako pierwsza kobieta we Włoszech studiowała medycynę, była lekarzem psychiatrą, psychologiem, pedagogiem. Maria Montessori posiadała niezwykłą umiejętność obserwowania dzieci, odkryła zaskakujące fenomeny ujawniające się w dzieciach wychowywanych w atmosferze wolności i swobody, w odpowiednio przygotowanym otoczeniu. w oparciu o obserwacje i doświadczenia zdobyte w ciągu swojej długoletniej pracy stworzyła nowatorską koncepcje rozwoju i wychowania dziecka. Efektem jej pracy był także stale wzbogacany zestaw pomocy, zwany materiałem rozwojowym.

Koncepcja Marii Montessori opiera się na założeniu, iż każdy człowiek w momencie narodzin otrzymuje trzy "dary":

Sposób poznawania świata, występujący u dziecka w okresie od urodzenia do 3 roku życia.

Jest to gotowość do całościowego, intuicyjnego odbierania i rejestrowania wrażeń ze świata, które zbierane są i przechowywane w głębi nieświadomości.

Dziecko jak gdyby pochłania, absorbuje wszystko, co się wokół niego dzieje. Nigdy powtórnie w życiu człowiek nie może uczyć się tak lekko, owocnie i bez strat jak w tym czasie. Ze stanu nieświadomości dziecko buduje już świadomie swoją osobowość. z wielości wrażeń i bodźców nagromadzonych w poprzednim okresie zaczyna świadomie rozpoznawać, nazywać, klasyfikować, porównywać i tworzyć pojęcia. Jest gotowe do najpełniejszego rozwoju np. mowy, określonej czynności czy umiejętności, ta gotowość to tzw. wrażliwe fazy. Jeśli dziecko wykonuje ćwiczenia stosownie do swojej obecnej wrażliwej fazy, to robi postępy, gdyż uczy się chętnie, intensywnie, szybko i bez wysiłku, osiąga poziom biegłości, której w innych okresach życia nie dałoby się już nadrobić. Wrażliwa faza u każdego dziecka pojawia się w zupełnie innym czasie i w odpowiedzi na innego rodzaju bodźce, zatem każde dziecko powinno uczyć się indywidualnie, pod mądrym kierownictwem nauczyciela.

Wrodzone zdolności do samorozwoju poprzez aktywność.

Aby w pełni zrozumieć koncepcję Marii Montessori, nie można zapomnieć o: wymieszanej wiekowo grupie dzieci wolnym wyborze dobrze przygotowanym otoczeniu. Wymieszana wiekowo grupa w koncepcji Montessori polega na wspólnym uczestnictwie w zajęciach dzieci w różnym wieku. Taka grupa pozwala uczyć się zgodnie z wrażliwymi fazami, pomaga w kształtowaniu postaw społecznych, dzieci uczą się wzajemnej pomocy i współpracy, sprzyja samowychowaniu. Wymieszana wiekowo grupa przypomina naturalną grupę, np. rodzinną, każdy jest potrzebny, bez względu na wiek i zainteresowania. Dzieci starsze pomagając młodszym, w pewien sposób przejmują postawy rodzicielskie. Dzieci mogą przebywać z bratem, siostrą, czują się bezpiecznie, otoczone miłością. Wolny wybór nie ma nic wspólnego ze swawolą, łączy się nierozerwalnie z porządkiem i ograniczeniami. Pozwala na ujawnienie się wrażliwych faz.

Dzieci chcą tego, co robią, mają prawo do samodzielnego wyboru przedmiotu pracy, miejsca i czasu jej wykonywania.

Rozwijają przy tym umiejętność podejmowania decyzji, planowania i organizacji pracy oraz respektowania wolności innych dzieci i nauczyciela. Zadaniem osób dorosłych jest wspieranie dziecka w jego indywidualnym rozwoju, poprzez organizację najbliższego otoczenia (właściwą dla jego możliwości i potrzeb). Dobrze przygotowane otoczenie to zarówno aranżacja pomieszczeń, w których dziecko przebywa, jak i osoba nauczyciela; Nauczyciel działa zgodnie z maksymą "Pozwól mi zrobić to samemu". Może właściwie spełniać swoją rolę wtedy, gdy będzie wnikliwie i systematycznie obserwować dziecko i jego działanie. w podejmowanych przez dziecko próbach aktywności staje się pomocnikiem: prezentuje sposób pracy z materiałem, zachęca do dokonywania samodzielnych wyborów. Istotą wychowania jest bowiem doprowadzenie dziecka do samodzielności, niezależności od dorosłych, odpowiedzialności za siebie i świat.

Koncepcja pedagogiczna Marii Montessori jest zawsze aktualna, ponieważ odpowiada na potrzeby dziecka, pozwala na dostosowanie programu do indywidualnych zdolności i umiejętności dzieci, skupia się na potencjale, jaki jest w dziecku, a główne hasła: miłość i pokój są i będą pragnieniem ludzkości.

W dobie proponowanych "pomysłów na nudę" (telewizja, gry komputerowe) nasyconych silnymi bodźcami, atrakcyjna dla dziecka zaczyna być prostota przygotowanego otoczenia, w jakim ono się znajduje. Drewniane, lekkie meble, ograniczona ilość pomocy, pomoce wykonane z drewna, dywaniki zakreślające własną przestrzeń okazują się być odpowiedzią na ukryte pragnienia dziecka. Propozycja pracy wybieranej i kierowanej przez dziecko wyzwala w nim poczucie wolności i sprzyja pojawieniu się tzw. fenomenów: polaryzacji (szczególne skupienie, głęboka, skoncentrowana praca) normalizacji (osiągniecie przez dziecko równowagi wewnątrzpsychicznej i z otaczającym światem). Dziecko pracuje w poczuciu aktywności własnej, kreuje siebie dzięki swojej pracy, własnemu wyborowi, własnej decyzji. Otoczenie i nauczyciel sprzyjają mu, a jego przestrzeń życiowa w danej chwili jest chroniona.

To, czego człowiek potrzebuje do odczuwania własnej godności, to poczucie wolności. w wolności wg Marii Montessori zawiera się pokój i dobro, miłość do drugiego człowieka oraz odczuwanie miłości Stwórcy.

Wolność to również budowanie siebie, własnej relacji z otoczeniem, oraz doświadczanie granicy, co oznacza, "że można się realizować tylko w obrębie określonych granic" (M. Montessori). Wolność jest pewnym sposobem swobody rozwijania się i sprzyja wyzwalaniu się w dziecku jego sił twórczych. Ważna jest tu rola nauczyciela wiernego pedagogice Montessori, który wspiera odkrywanie przez dziecko wolności poprzez wspomaganie samodzielnego wykonywania wybranej pracy.

Koncepcja pedagogiczna M. Montessori obejmuje całość wychowania i kształcenia dzieci.

Począwszy od praktycznych ćwiczeń dnia codziennego, kształcenia zmysłów, edukacji matematycznej i językowej, wychowania kosmicznego. w filozofii tej pedagogiki istotny jest też element duchowego i religijnego rozwoju dziecka, który pozwala kreującej się osobowości znajdować odpowiedzi na pytania dotyczące początku i końca własnej egzystencji, jej celowości i potrzeby istnienia. Ta zdolność do przeżyć religijnych jest tęsknotą za całościowym zrozumieniem, dążeniem do transcendencji, a tym samym do wszechstronnego poznania świata i stworzenia. Doświadczenie religijne jest potrzebne dziecku do harmonijnego rozwoju, w delikatny sposób pozwala dziecku na odkrywanie wiary i sprawia, że dzięki wierze czuje się bezpieczniej. Doświadczenie to jest zaspokojeniem najbardziej życiowej potrzeby, pełni miłości. Następstwem wychowania religijnego jest wychowanie do pokoju, w którym zawiera się miłość do bliźniego dla świata i dla Boga.

Maria Montessori zwracała uwagę na wartość ciszy w naszym życiu, bardzo dbała również o ten element naszego życia. Przeżywania ciszy należy się uczyć po to, aby odkrywać ją w sposób świadomy. w czasach pełnych dynamiki coraz trudniej jest mówić o ciszy, dzisiaj cisza kojarzy się z nudą. Ćwiczenia ciszy odwołują się do podstawowej zdolności dziecka, mały człowiek wbrew pozorom pragnie ciszy i czerpie z niej pożytek. Pozwala mu ona uporządkować się i wzmacnia go. Dzięki tym ćwiczeniom dzieci są odprężone i spokojne.